مقدمه

با گسترش شهرنشینی، افزایش تراکم جمعیت و پیچیده‌تر شدن سازه‌های مدرن، عملیات اطفای حریق بیش از پیش به دقت، سرعت و اطمینان وابسته شده است. در چنین شرایطی، کیفیت تجهیزات مورد استفاده آتش‌نشانان به‌ ویژه شیلنگ‌های آتش‌نشانی نقشی تعیین‌ کننده در موفقیت یا ناکامی عملیات ایفا می‌کند. استاندارد BS 6391 به‌ عنوان یکی از مهم‌ترین مراجع فنی بریتانیا، چارچوبی دقیق و نظام‌مند برای ارزیابی و تضمین عملکرد شیلنگ‌های تخت آتش‌نشانی ارائه می‌دهد.
این استاندارد با تعریف الزامات مشخص برای ویژگی‌های فیزیکی شیلنگ‌ها و تمرکز بر روش‌های آزمون و معیارهای پایداری حرارتی، مکانیکی و محیطی، شرایطی را فراهم می‌سازد تا شیلنگ‌ها بتوانند در محیط‌های سخت، پر تنش و تحت فشارهای عملیاتی بالا، عملکردی ایمن، پایدار و قابل اعتماد از خود نشان دهند.

دامنه کاربرد

استاندارد BS 6391 الزامات شیلنگ‌های تخت انتقال‌ دهنده آب را در قالب سه رده عملکردی مشخص تعریف می‌کند و بدین وسیله، دامنه‌ای متنوع از کاربردها را پوشش می‌دهد. این کاربردها شامل استفاده در خطوط حمله اولیه برای مهار سریع آتش، تأمین و انتقال آب از پمپ‌ها و خودروهای آتش‌نشانی به خطوط عملیاتی، و نیز به‌ کارگیری در سامانه‌هایی همچون شبکه‌های لوله‌کشی و سامانه‌های تغذیه داخلی ساختمان‌هاست. این نظام دسته‌بندی امکان انتخاب آگاهانه و دقیق شیلنگ را متناسب با نوع مأموریت و شرایط محیطی فراهم می‌سازد.
بر اساس الزامات این استاندارد، شیلنگ‌ها باید از مقاومت کافی در برابر فشارهای کاری بالا برخوردار بوده و عملکردی مناسب در بازه‌ای گسترده از شرایط دمایی محیط ارائه دهند تا در سناریوهای گوناگون عملیاتی قابل اتکا باشند. افزون بر این، انطباق کامل شیلنگ‌ها با اتصالات آتش‌نشانی مطابق با استاندارد BS 336 به‌ عنوان یکی از الزامات کلیدی مطرح شده است که نقش مستقیمی در یکپارچگی، ایمنی و اطمینان‌پذیری سامانه‌های اطفای حریق ایفا می‌کند.

طبقه‌بندی شیلنگ‌ها

استاندارد BS 6391 شیلنگ‌های تخت آتش‌نشانی را بر پایه ساختار بدنه و سطح محافظت بیرونی، در سه گروه مجزا طبقه‌بندی می‌کند. نوع یک فاقد پوشش خارجی است و با وجود وزن کمتر و انعطاف‌پذیری بالاتر، میزان جذب رطوبت در آن بیشتر بوده و در برابر عوامل محیطی آسیب‌ پذیرتر است. نوع دو با بهره‌گیری از یک پوشش الاستومری در سطح بیرونی، مقاومت مطلوب‌تری در برابر سایش، پارگی و نفوذ رطوبت فراهم می‌کند و توازن مناسبی میان دوام و انعطاف‌پذیری به دست می‌دهد.
نوع سه دارای روکش کامل و تقویت‌ شده بوده و بالاترین سطح مقاومت مکانیکی، حرارتی و دوام عملیاتی را ارائه می‌دهد. از این‌ رو برای شرایط سخت مناسب‌تر است. این نظام طبقه‌بندی به تولیدکنندگان و کاربران امکان می‌دهد تا با توجه به شرایط محیطی، نوع مأموریت و میزان استهلاک، شیلنگی متناسب با نیاز عملیاتی خود برگزینند و از حداکثر کارایی و ایمنی اطمینان حاصل کنند.

ویژگی‌های طراحی و ساخت

ساختار کلی شیلنگ‌های تخت آتش‌نشانی از سه بخش اصلی لایه داخلی انعطاف‌پذیر و نفوذناپذیر برای انتقال آب، لایه بافت تقویتی به‌ منظور تحمل فشارهای کاری و در صورت نیاز روکش بیرونی برای افزایش مقاومت در برابر عوامل مخرب محیطی تشکیل می‌شود. استاندارد BS 6391 بر طراحی هماهنگ و یکپارچه این لایه‌ها تأکید دارد، به‌ گونه‌ای که میان عواملی همچون وزن شیلنگ، میزان انعطاف‌پذیری، مقاومت مکانیکی و طول عمر مفید آن تعادلی منطقی برقرار شود. افزون بر این، ویژگی‌هایی نظیر مقاومت پیچشی، حداقل جذب رطوبت و ثبات ابعادی از شاخص‌های کلیدی به‌ شمار می‌آیند که در ارزیابی عملکرد شیلنگ‌ها نقش تعیین‌کننده دارند.

الزامات آزمون

استاندارد BS 6391 مجموعه‌ای جامع و نظام‌مند از آزمون‌ها را تعریف می‌کند که هر یک با هدف ارزیابی یکی از جنبه‌های عملکردی شیلنگ‌های تخت آتش‌نشانی طراحی شده‌اند. این آزمون‌ها دامنه وسیعی از ویژگی‌های عملکردی شیلنگ را در بر می‌گیرند و رفتار هیدرولیکی، مقاومت مکانیکی، پایداری حرارتی، دوام در برابر شرایط محیطی و میزان نفوذ ناپذیری را مورد سنجش قرار می‌دهند. نتایج این آزمون‌ها مبنایی برای اطمینان از کارایی، ایمنی و قابلیت اعتماد شیلنگ‌ها در شرایط واقعی عملیات اطفای حریق به شمار می‌آید. مهم‌ترین آزمون‌های پیش‌بینی‌شده در این استاندارد عبارت‌اند از:

1-آزمون چسبندگی لایه‌ها
در این آزمون، میزان پیوستگی و اتصال میان لایه داخلی یا روکش بیرونی با لایه تقویتی مورد ارزیابی قرار می‌گیرد. هدف از انجام این آزمون، اطمینان از یکپارچگی ساختار شیلنگ و پیشگیری از جدایش لایه‌ها و بروز نشتی در شرایط کاری است.

2- آزمون جذب رطوبت
این آزمون مشخص می‌کند که شیلنگ در محیط‌های مرطوب تا چه میزان دچار افزایش وزن و تغییر در رفتار مکانیکی می‌شود. نتایج آن شاخصی مهم برای ارزیابی عملکرد شیلنگ در شرایط آب‌ و هوایی نامساعد و محیط‌های اشباع از رطوبت به شمار می‌آید.

3-آزمون مقاومت در برابر حرارت
در این آزمون، قطعه‌ای فلزی با دمای مشخص و بالا بر روی سطح شیلنگ قرار داده می‌شود و مدت‌ زمان مقاومت شیلنگ تا بروز نشتی اندازه‌گیری می‌گردد. این آزمون نقش مهمی در ارزیابی عملکرد شیلنگ هنگام تماس با سطوح داغ یا مجاورت با منابع حرارتی در صحنه آتش‌سوزی ایفا می‌کند.

4-آزمون مقاومت سایشی
نمونه شیلنگ در معرض حرکت رفت‌ و برگشتی بر روی نوار یا سطح ساینده قرار می‌گیرد تا میزان دوام و مقاومت لایه بیرونی آن در شرایط شبیه‌سازی‌ شده عملیات میدانی سنجیده شود. این آزمون بیانگر توان شیلنگ در تحمل اصطکاک و سایش‌های مکرر است.

5- آزمون مقاومت در برابر ازن
این آزمون به بررسی رفتار لایه‌های لاستیکی شیلنگ در برابر غلظت کنترل‌شده ازن می‌پردازد و برای شیلنگ‌های دارای روکش بیرونی اهمیت ویژه‌ای دارد، زیرا ترک‌ خوردگی و تخریب ناشی از ازن می‌تواند به‌طور جدی عمر مفید شیلنگ را کاهش دهد.

6- آزمون افت فشار

در این آزمون، طول معینی از شیلنگ تحت دبی مشخص قرار می‌گیرد و میزان افت فشار در طول آن اندازه‌گیری می‌شود. این آزمون از اهمیت ویژه‌ای در ارزیابی کارایی هیدرولیکی شیلنگ برخوردار است، زیرا افت فشار مستقیم بر راندمان انتقال آب و اثربخشی عملیات اطفای حریق تأثیر می‌گذارد.

الزامات بهره‌برداری و نگهداری

استاندارد BS 6391 توصیه می‌کند شیلنگ‌هایی که در چرخه عملیاتی مورد استفاده قرار می‌گیرند، دست‌ کم سالی یک‌ بار و همچنین پس از هر بار استفاده واقعی در عملیات، تحت آزمون هیدرواستاتیک قرار گیرند. انجام منظم این آزمون امکان شناسایی به‌ موقع نشتی، پارگی، بریدگی و سایر آسیب‌های احتمالی را فراهم می‌کند و مبنایی قابل اتکا برای تصمیم‌گیری درباره تعمیر شیلنگ یا خارج‌ کردن آن از سرویس در اختیار قرار می‌دهد. اجرای سیستماتیک این فرآیند نقش مؤثری در حفظ ایمنی عملیات و تضمین عملکرد پایدار و قابل اعتماد تجهیزات اطفای حریق ایفا می‌کند.

اهمیت اجرای استاندارد
اجرای دقیق و کامل الزامات استاندارد BS 6391 موجب افزایش چشم‌گیر اطمینان‌پذیری شیلنگ‌های آتش‌نشانی می‌شود. این استاندارد با کاهش نرخ خرابی، افزایش دوام و بهبود عملکرد در شرایط سخت، طول عمر مفید تجهیزات اطفای حریق را به‌ طور محسوسی ارتقا می‌دهد. افزون بر این، رعایت مفاد آن نه‌ تنها اثر بخشی عملیات آتش‌نشانی را افزایش می‌دهد، بلکه از طریق کاهش نیاز به تعمیرات مکرر و تعویض زود هنگام شیلنگ‌ها، هزینه‌های نگهداری و مدیریت تجهیزات را نیز به‌طور قابل توجهی کاهش می‌دهد.

نتیجه‌گیری
استاندارد BS 6391 با تدوین الزامات دقیق و نظام‌مند در حوزه طراحی، ساخت و آزمون شیلنگ‌های تخت آتش‌نشانی، نقش محوری در ارتقای کیفیت و قابلیت اعتماد تجهیزات اطفای حریق ایفا می‌کند. ماهیت علمی، مبتنی بر تجربه و رویکرد آزمون‌ محور این استاندارد، آن را به یکی از معتبرترین اسناد مرجع در صنعت آتش‌نشانی تبدیل کرده است. پایبندی به این الزامات، چه در مرحله تولید و چه در دوره بهره‌برداری، تأثیری مستقیم بر افزایش ایمنی، بهبود عملکرد و ارتقای کارایی عملیات اطفای حریق دارد و در نهایت به حفاظت مؤثرتر از جان و مال انسان‌ها می‌انجامد.