این مقاله‌ای بر مبنای تحلیل مفهومی و بازخوانی نظام‌مند یافته‌های Huang و Shen (سال 2021) تدوین شده است.

۱. مقدمه

هدف اصلی ساختمان‌های سبز، کاهش مصرف انرژی و حداقل‌ سازی اثرات زیست‌ محیطی در سراسر چرخهٔ عمر ساختمان است. با این حال، این هدف تنها زمانی معنادار و قابل دفاع خواهد بود که ایمنی ساکنان در شرایط بحرانی، به ‌ویژه در سناریوهای آتش‌سوزی، به‌ طور کامل تضمین شود. آتش‌سوزی‌های ساختمانی نه ‌تنها تهدیدی مستقیم و فوری برای جان انسان‌ها محسوب می‌شوند، بلکه قادرند در مدت ‌زمانی کوتاه، تمامی منافع زیست‌ محیطی حاصل از طراحی پایدار را به‌ طور کامل از میان ببرند.

مسئله‌ی بنیادین آن است که در بسیاری از پروژه‌های ساختمان سبز، ایمنی حریق به‌ عنوان یک الزام ثانویه و پس از تثبیت تصمیمات معماری و راهبردهای انرژی مورد توجه قرار می‌گیرد. این جداسازی مفهومی میان (طراحی سبز) و (ایمنی حریق) موجب می‌شود برخی ریسک‌ها که در شرایط بهره‌ برداری عادی نا محسوس‌اند، در شرایط حریق به ‌شدت تشدید شوند. از این‌ رو، این مقاله بر آن استدلال می‌کند که پایداری واقعی، بدون ادغام نظام‌مند ایمنی حریق از نخستین مراحل فرآیند طراحی، اساساً قابل تحقق نیست.


۲. آتش‌سوزی و پایداری شهری
در مقیاس شهری، آتش‌سوزی‌های ساختمانی از جمله عوامل اصلی تلفات جانی، خسارات اقتصادی گسترده و اتلاف منابع محسوب می‌شوند. تخریب ساختمان‌ها در اثر حریق، منجر به آزادسازی حجم قابل‌توجهی از گازهای گلخانه‌ای، از بین رفتن انرژی نهفته‌ی مصالح و ایجاد نیاز به بازسازی‌هایی با ردپای کربنی بالا می‌شود. بر این اساس، آتش‌سوزی صرفاً یک مسئله‌ی ایمنی نیست، بلکه به‌ طور مستقیم با اهداف کاهش انتشار کربن و افزایش تاب‌آوری شهری در تعارض قرار دارد.
از این منظر، ساختمانی که از نظر مصرف انرژی کارآمد است اما در برابر حریق آسیب‌پذیری بالایی دارد، نمی‌تواند به‌ عنوان یک ساختمان پایدار تلقی شود. این تناقض مفهومی، ضرورت بازنگری و باز تعریف رابطه‌ی میان ایمنی حریق و پایداری را به‌ روشنی برجسته می‌سازد.

۳. فناوری‌های سبز؛ فرصت یا ریسک؟
فناوری‌های سبز به‌ خودی ‌خود لزوماً موجب افزایش خطر آتش‌سوزی نمی‌شوند، اما می‌توانند الگوی حریق را به‌ طور معناداری تغییر دهند. استفاده از مصالح عایق نوین، راهبردهای تهویه طبیعی و سامانه‌های تولید انرژی توزیع‌شده، می‌تواند بر نرخ رشد آتش، الگوی گسترش دود و شرایط تخلیه‌ی ساکنان تأثیرگذار باشد.

بنابراین، مسئله‌ی اصلی نه (خطرناک بودن) فناوری‌های سبز، بلکه عدم هم‌خوانی میان منطق طراحی پایدار و منطق تحلیل ریسک حریق است. هنگامی‌ که این فناوری‌ها بدون بهره‌گیری از رویکردهای تحلیل مبتنی بر عملکرد به‌ کار گرفته می‌شوند، ریسک‌های جدیدی پدید می‌آید که در چارچوب روش‌های تجویزی سنتی قابل شناسایی و ارزیابی نیستند.

۴. تجهیزات اطفای حریق سبز و استفاده از آب
در این مقاله، مفهوم تجهیزات اطفای حریق سبز به‌ عنوان تلاشی هدفمند برای هم‌ راستا کردن ایمنی حریق با کاهش مصرف منابع معرفی می‌شود. بهره‌گیری از آب خاکستری یا آب باران در سامانه‌های اسپرینکلر، نمونه‌ای شاخص از این رویکرد است که در صورت طراحی صحیح، می‌تواند هم مصرف آب شرب را کاهش دهد و هم کارایی سامانه‌ی اطفا را حفظ یا حتی ارتقا بخشد.

تجربه‌ی کشور تایوان پس از آتش‌سوزی بیمارستان تایپه در سال ۲۰۱۸ نشان می‌دهد که تمرکز طراحی سامانه‌های اسپرینکلر بر کنترل شدت آتش و جلوگیری از وقوع فلش‌اور، این امکان را فراهم می‌سازد که کاهش مصرف آب و افزایش ایمنی جانی به‌ طور هم ‌زمان محقق شود. این تجربه به‌ روشنی نشان می‌دهد که پایداری و ایمنی، الزاماً اهدافی متعارض نیستند، بلکه در صورت طراحی هوشمندانه می‌توانند به‌صورت هم ‌افزا عمل کنند.

۵. سامانه‌های فتوولتائیک و ایمنی حریق
سامانه‌های فتوولتائیک به‌ عنوان یکی از اجزای کلیدی ساختمان‌های سبز، ریسک‌های خاصی را در سناریوهای حریق به همراه دارند. ویژگی تولید مداوم برق حتی پس از قطع ارتباط با شبکه‌ی سراسری، خطر برق‌ گرفتگی و محدودیت دسترسی ایمن برای نیروهای آتش‌نشانی را به‌طور قابل‌ توجهی افزایش می‌دهد.

در این موارد، چالش اصلی الزاماً گسترش آتش یا شدت آن نیست، بلکه کاهش سطح ایمنی عملیات اطفا و مداخله‌ی اضطراری است. این موضوع نشان می‌دهد که ارزیابی ریسک‌های مرتبط با فناوری‌های سبز باید فراتر از رفتار آتش بوده و ایمنی نیروهای امدادی و امکان اجرای مداخله‌ی مؤثر را نیز به‌طور جامع در بر گیرد.

۶. SAFR؛ پیوند ایمنی و پایداری
رویکرد ساختمان‌های پایدار و مقاوم در برابر آتش (SAFR) بر این فرض اساسی استوار است که یک ساختمان پایدار، باید در برابر آتش تاب‌ آور باشد. در این چارچوب، ایمنی حریق صرفاً به تخلیه‌ی ایمن ساکنان محدود نمی‌شود، بلکه کاهش خسارات زیست‌محیطی، حفظ عملکرد سازه و تسهیل فرآیند بازیابی پس از حادثه را نیز شامل می‌شود.

ادغام رویکرد SAFR با ابزارهایی مانند مدل‌سازی اطلاعات ساختمان (BIM) و سامانه‌های هوشمند، امکان شناسایی زود هنگام ریسک‌ها و ارزیابی سناریوهای مختلف حریق را در مراحل اولیه‌ی طراحی فراهم می‌سازد و بدین‌ ترتیب، شکاف سنتی میان طراحی سبز و ایمنی حریق را به‌طور مؤثری کاهش می‌دهد.

۷. نتیجه‌گیری
یافته‌های این پژوهش نشان می‌دهد که ساختمان‌های سبز ذاتاً پرخطر تر از ساختمان‌های متعارف نیستند، اما الگوی ریسک حریق در آن‌ها متفاوت است. نادیده‌ گرفتن این تفاوت‌ها می‌تواند به ایجاد خطرات جدید، هم برای ساکنان و هم برای نیروهای امدادی، منجر شود.

مفهوم تجهیزات اطفای حریق سبز نشان می‌دهد که می‌توان به‌طور هم ‌زمان به اهداف ایمنی و پایداری دست یافت، در حالی که سامانه‌های فتوولتائیک نیازمند مدیریت نظام‌مند و چند بعدی ریسک هستند. در نهایت، این مقاله استدلال می‌کند که معماری سبز مسئولانه تنها زمانی محقق می‌شود که ایمنی حریق نه به‌ عنوان یک ملاحظه‌ی تکمیلی، بلکه به‌عنوان بخشی ذاتی و جدایی ‌ناپذیر از مفهوم پایداری در نظر گرفته شود.
منبع